Η Ελλάδα είναι μια χώρα που υποφέρει από τον καπνό. Το 43,2% περίπου των Ελλήνων καπνίζουν και το ποσοστό αυτό είναι ακόμα υψηλότερο για τις νεαρές ηλικίες. Η πώληση προϊόντων καπνού “τονώνουν” την “εθνική οικονομία” και για αυτό γίνεται ανεκτό. Και όμως κάθε άλλο.
Οι κρατικές δαπάνες για νοσηλεία ασθενών με ασθένειες συσχετιζόμενες με το κάπνισμα είναι 5πλάσιες από τα έσοδα από το Φ.Π.Α των πωλήσεων τσιγάρων. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας κάθε χρόνο υπάρχουν 700.000 μέρες νοσηλείας στα δημόσια νοσοκομεία ασθενών με προβλήματα σχετικά με το κάπνισμα. Οι συνολικές δαπάνες για τα παραπάνω ανέρχονται σε €2,14 δις το χρόνο, τα οποία χρηματοδοτούνται μέσω της φορολογίας και του δημόσιου δανεισμού.
Σίγουρα όλοι θα θέλαμε αυτά τα χρήματα να διατίθενται για άλλους σκοπούς. Δίνουμε τα μισά μας χρήματα για να πάρουμε τσιγάρα και τα άλλα μισά για να γιατρευτούμε από αυτά. Επιπλέον δουλεύουμε περισσότερες ώρες για να μπορέσουμε να τα πληρώσουμε. Είναι εύλογο να σκεφτεί κανείς πώς θα ήταν η ζωή του εάν
1. Δεν ξόδευε τα χρήματα αυτά σε τσιγάρα αλλά τα μάζευε,
2. Δεν ξόδευε χρήματα για γιατρούς και φάρμακα και
3. Δούλευε λιγότερο.
Εάν κάποιος καπνίζει 30 τσιγάρα την ημέρα μπορεί
1. Να συγκεντρώσει €14.400 σε 10 χρόνια και
2. να δουλεύει 1 ώρα λιγότερο κάθε μέρα ή 250 ώρες λιγότερο το χρόνο ή 30 μέρες λιγότερο το χρόνο χωρίς να στερηθεί τίποτα.
Και όταν λέω τίποτα εννοώ πραγματικά τίποτα. Σκεφτείτε πόσο ποιοτικότερη θα ήταν η ζωή μας. Η ευημερία δεν εξαρτάται μόνο από τους δείκτες του Α.Ε.Π. αλλά και από ποιοτικούς – μη ποσοτικοποιήσιµους παράγοντες.
Σίγουρα η κυβέρνηση θα ήθελε να αναβαθμίσει το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών της. Αυτός είναι και ο ρόλος της άλλωστε. Θα ήθελε να βοηθήσει καπνίζοντες και μη καπνίζοντες να επιτύχουν τον κοινό τους στόχο.
Και όμως οι νόμοι του κράτους ίσως ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται ανεύθυνα. Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, οι άνθρωποι απολαμβάνουν ένα σχεδόν δωρεάν σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και νοσηλείας. Σύμφωνα με αυτό όλοι οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και νοσηλεία. Αυτό, από τη μία πλευρά, είναι πολύ θετικό σε πολλές περιπτώσεις π.χ. σε περίπτωση που κάποιος υποστεί κάποιο ατύχημα μπορεί να νοσηλευτεί και να θεραπευτεί δωρεάν.
Από την άλλη πλευρά όμως σηματοδοτεί στους πολίτες ότι “Ό,τι και να γίνει έχουμε υποχρέωση να σε θεραπεύσουμε”. Δηλαδή, δε λέει “Εάν υποστείς κάποιον τραυματισμό ή ασθένεια παρά τη θέληση σου, εμείς είμαστε εδώ να σε θεραπεύσουμε και να σε νοσηλέψουμε” αλλά λέει “Ακόμα και αν εσύ έχεις αποφασίσει να κάνεις κακό στον εαυτό σου, εμείς θα σε γιατρέψουμε”. Για να καταλάβουμε τις συνέπειες αυτής της λεπτής ομολογουμένως διαφοράς, ας δούμε τη συνάρτηση ωφέλειας ενός καπνιστή:
U(t)= a* U(smoking)+ b*U(prestige)+ c*U(friends)-d*U(cost)-e*U(future_cost).
Σύμφωνα με την παραπάνω εξίσωση τα οφέλη και τα κόστη ενός καπνιστή από το τσιγάρο είναι τα εξής:
1. U(smoking) είναι η ωφέλεια από τον καπνό του τσιγάρου και την κατανάλωσή του. Δηλαδή πόσο ωραία γεύση και μυρωδιά έχει.
2. U(prestige) είναι η ωφέλεια που απολαμβάνει ο καπνιστής λόγο της ιδιότητας του ως καπνιστή. Πολλοί άνθρωποι δίνουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτόν τον παράγοντα, ειδικά όταν αποφασίζουν να πρωταρχίσουν το τσιγάρο. Το τσιγάρο σηματοδοτεί ότι ο καπνιστής είναι πιο cool ή μεγαλύτερος και ωριμότερος.
3. U(friends)είναι η οριακή ωφέλεια από τους φίλους που αποκτάς λόγω τους γεγονότος ότι είσαι καπνιστής. Υπάρχουν πολλοί άγραφοι νόμοι στις παρέες εφήβων και πολλές θεωρούν το κάπνισμα ως μια μέθοδο αποδοχής στην παρέα.
4. U(cost) είναι η αντιληπτή απώλεια ωφέλειας λόγω του χρηματικού κόστους που καταβάλει ο καπνιστής για την απόκτηση των τσιγάρων. Αντιπροσωπεύει όλα τα αγαθά που θα μπορούσε να αγοράσει ο καπνιστής με τα ίδια χρήματα. Αν για παράδειγμα ένας καπνιστής σε διάρκεια 30 ετών ξοδέψει €30.000 σε τσιγάρα, αυτό είναι το κόστος του. Επειδή αυτό το κόστος καταβάλλεται τμηματικά, δεν του δίνεται η πρέπουσα βαρύτητα.
5. U(future_cost) είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που διαφοροποιεί την τελική απόφαση του καπνιστή σε μεγάλο βαθμό. Το μελλοντικό κόστος, είναι το κόστος που θα κληθεί να πληρώσει κάποιος για την αποκατάσταση της υγείας του λόγω της βλάβης που προκάλεσε στον εαυτό του. Όταν κάποιος αποφασίζει να καπνίζει, πρέπει να λάβει υπόψη του πότε περίπου θα εμφανιστούν τα προβλήματα της υγείας του και πόσα χρήματα πιστεύει ότι θα χρειαστούν.
Για παράδειγμα, δεδομένου του υψηλού κόστους των νοσηλειών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, κάποιος μπορεί να υπολογίσει ότι το 2020, 2024, 2025 και 2040 θα αναγκαστεί να καταβάλει τα παρακάτω ποσά για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της υγείας του:
U(future_costA)=€ 10.000 (2020)+ € 15.000 (2024)+€ 20.000 (2025)+€ 40.000 (2040)
Τώρα, πρέπει να υπολογίσει πόσα χρήματα πρέπει να αποταμιεύσει σήμερα ώστε όταν χρειαστεί να έχει το ανάλογο ποσό, να το καταβάλει στα νοσοκομεία για τις θεραπείες. Εάν το επιτόκιο καταθέσεων ή ομολόγων είναι 3%, θα πρέπει να προεξοφλήσει τις ταμειακές του ροές ως εξής:
Επομένως, ξοδεύοντας €46.805 σήμερα ή ξοδεύοντας € 10.000 το 2020+ € 15.000 το 2024 + € 20.000 το 2025+ € 40.000 το 2040 έχουν ακριβώς την ίδια αξία. Μοιάζει λίγο ακριβό για να αρχίσει κάποιος το κάπνισμα…
Παραταύτα, αυτό το κόστος δεν το επωμίζεται ο ίδιος ο καπνιστής, αλλά κατανέμεται σε όλους τους πολίτες, όπως άλλωστε συνηθίζεται στις δημόσιες δαπάνες. Λόγω των παραπάνω ο καπνιστής δεν μπορεί να λάβει μια ορθολογική και ωφέλιμη απόφαση, επειδή το κράτος έχει διαστρεβλώσει τη συνάρτηση ωφέλειάς του.Δηλαδή είναι σαν να του λέει “Κάπνισε ελεύθερα. Εδώ είμαι εγώ.” Πιο συγκεκριμένα η καμπύλη ωφέλειας του γίνεται πλέον:
U(t)= a* U(smoking)+ b*U(prestige)+ c*U(friends)-d*U(cost)- 0
Συνεπώς ο πολίτης πρέπει πλέον να συγκρίνει 1. την ωφέλεια του από το τσιγάρο, το prestige και τους φίλους έναντι 2. μόνο του άμεσου χρηματικού κόστους (τιμή τσιγάρων).Επομένως, ο πολίτης δεν μπορεί να λάβει υπόψη όλους τους σχετικούς παράγοντες και συνεπώς οδηγείται σε μια απόφαση την οποία δε θα επέλεγε εάν είχε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία στη διάθεση του.
Το χρηματικό κόστος λοιπόν, μπορεί να έχει έναν συμπληρωματικό ρόλο για την αναστολή του καπνίσματος. Πολλοί καπνιστές, ενώ γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες των πράξεών τους για την υγεία τους, συνεχίζουν το κάπνισμα. Επίσης, πολλοί καπνιστές αναφέρουν ότι λόγω της αύξησης της τιμής των τσιγάρων έχουν ελαττώσει σημαντικά τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν ή ακόμα ότι το έχουν κόψει. Επομένως έχοντας δύο κίνητρα (υγεία και οικονομία) οι καπνιστές μπορούν να επιτύχουν αυτό που οι ίδιοι και οι υπόλοιποι επιθυμούν ταχύτερα: να διακόψουν το κάπνισμα.
Φυσικά, τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι πρέπει να μειωθούν οι κρατικές δαπάνες για τα δημόσια νοσοκομεία. Απεναντίας θα πρέπει να αυξηθούν. Αλλά να κατευθύνονται προς τη σωστή κατεύθυνση: Σε θύματα τροχαίων, ατυχημάτων, ασθενείς με σημαντικά κληρονομικά προβλήματα. Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Ας μην προκαλούμε προβλήματα στον εαυτό μας επειδή κάποιος έχει “αναλάβει” να μας θεραπεύσει.
Το κράτος θα πρέπει να τροποποιήσει τη σηματοδότηση ως εξής: “Όλοι οι άνθρωποι οι οποίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας που δεν προκλήθηκαν εκούσια, δικαιούνται πλήρη και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και νοσηλεία.”
Αυτή η ρύθμιση θα ωφελήσει (ειλικρινά) πρώτα απ’ όλα τους καπνιστές, πολλοί από τους οποίους μου έχουν δηλώσει ότι “μακάρι να έκοβα το τσιγάρο”. Θα τους κάνει να νιώσουν ανεβασμένοι ψυχολογικά εφόσον πέτυχαν το στόχο τους. Θα τους γλιτώσει από επίπονες (εκτός από ακριβές) χημειοθεραπείες. Είναι κάτι που όλοι θέλουμε. Δε θέλω να δω τους φίλους μου να χαραμίζονται για το τσιγάρο. Αν πάθουν κάτι, θα πάθω και εγώ.
* Τα στατιστικά στοιχεία αντλήθηκαν από:
1. http://www.emprosnet.gr/topics/health/?EntityID=9a81a5db-1671-4547-b445-544610d34eb6
Σίγουρα η κυβέρνηση θα ήθελε να αναβαθμίσει το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών της. Αυτός είναι και ο ρόλος της άλλωστε. Θα ήθελε να βοηθήσει καπνίζοντες και μη καπνίζοντες να επιτύχουν τον κοινό τους στόχο.
Και όμως οι νόμοι του κράτους ίσως ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται ανεύθυνα. Στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, οι άνθρωποι απολαμβάνουν ένα σχεδόν δωρεάν σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και νοσηλείας. Σύμφωνα με αυτό όλοι οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και νοσηλεία. Αυτό, από τη μία πλευρά, είναι πολύ θετικό σε πολλές περιπτώσεις π.χ. σε περίπτωση που κάποιος υποστεί κάποιο ατύχημα μπορεί να νοσηλευτεί και να θεραπευτεί δωρεάν.
Από την άλλη πλευρά όμως σηματοδοτεί στους πολίτες ότι “Ό,τι και να γίνει έχουμε υποχρέωση να σε θεραπεύσουμε”. Δηλαδή, δε λέει “Εάν υποστείς κάποιον τραυματισμό ή ασθένεια παρά τη θέληση σου, εμείς είμαστε εδώ να σε θεραπεύσουμε και να σε νοσηλέψουμε” αλλά λέει “Ακόμα και αν εσύ έχεις αποφασίσει να κάνεις κακό στον εαυτό σου, εμείς θα σε γιατρέψουμε”. Για να καταλάβουμε τις συνέπειες αυτής της λεπτής ομολογουμένως διαφοράς, ας δούμε τη συνάρτηση ωφέλειας ενός καπνιστή:
U(t)= a* U(smoking)+ b*U(prestige)+ c*U(friends)-d*U(cost)-e*U(future_cost).
Σύμφωνα με την παραπάνω εξίσωση τα οφέλη και τα κόστη ενός καπνιστή από το τσιγάρο είναι τα εξής:
1. U(smoking) είναι η ωφέλεια από τον καπνό του τσιγάρου και την κατανάλωσή του. Δηλαδή πόσο ωραία γεύση και μυρωδιά έχει.
2. U(prestige) είναι η ωφέλεια που απολαμβάνει ο καπνιστής λόγο της ιδιότητας του ως καπνιστή. Πολλοί άνθρωποι δίνουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτόν τον παράγοντα, ειδικά όταν αποφασίζουν να πρωταρχίσουν το τσιγάρο. Το τσιγάρο σηματοδοτεί ότι ο καπνιστής είναι πιο cool ή μεγαλύτερος και ωριμότερος.
3. U(friends)είναι η οριακή ωφέλεια από τους φίλους που αποκτάς λόγω τους γεγονότος ότι είσαι καπνιστής. Υπάρχουν πολλοί άγραφοι νόμοι στις παρέες εφήβων και πολλές θεωρούν το κάπνισμα ως μια μέθοδο αποδοχής στην παρέα.
4. U(cost) είναι η αντιληπτή απώλεια ωφέλειας λόγω του χρηματικού κόστους που καταβάλει ο καπνιστής για την απόκτηση των τσιγάρων. Αντιπροσωπεύει όλα τα αγαθά που θα μπορούσε να αγοράσει ο καπνιστής με τα ίδια χρήματα. Αν για παράδειγμα ένας καπνιστής σε διάρκεια 30 ετών ξοδέψει €30.000 σε τσιγάρα, αυτό είναι το κόστος του. Επειδή αυτό το κόστος καταβάλλεται τμηματικά, δεν του δίνεται η πρέπουσα βαρύτητα.
5. U(future_cost) είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που διαφοροποιεί την τελική απόφαση του καπνιστή σε μεγάλο βαθμό. Το μελλοντικό κόστος, είναι το κόστος που θα κληθεί να πληρώσει κάποιος για την αποκατάσταση της υγείας του λόγω της βλάβης που προκάλεσε στον εαυτό του. Όταν κάποιος αποφασίζει να καπνίζει, πρέπει να λάβει υπόψη του πότε περίπου θα εμφανιστούν τα προβλήματα της υγείας του και πόσα χρήματα πιστεύει ότι θα χρειαστούν.
Για παράδειγμα, δεδομένου του υψηλού κόστους των νοσηλειών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, κάποιος μπορεί να υπολογίσει ότι το 2020, 2024, 2025 και 2040 θα αναγκαστεί να καταβάλει τα παρακάτω ποσά για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της υγείας του:
U(future_costA)=€ 10.000 (2020)+ € 15.000 (2024)+€ 20.000 (2025)+€ 40.000 (2040)
Τώρα, πρέπει να υπολογίσει πόσα χρήματα πρέπει να αποταμιεύσει σήμερα ώστε όταν χρειαστεί να έχει το ανάλογο ποσό, να το καταβάλει στα νοσοκομεία για τις θεραπείες. Εάν το επιτόκιο καταθέσεων ή ομολόγων είναι 3%, θα πρέπει να προεξοφλήσει τις ταμειακές του ροές ως εξής:
Επομένως, ξοδεύοντας €46.805 σήμερα ή ξοδεύοντας € 10.000 το 2020+ € 15.000 το 2024 + € 20.000 το 2025+ € 40.000 το 2040 έχουν ακριβώς την ίδια αξία. Μοιάζει λίγο ακριβό για να αρχίσει κάποιος το κάπνισμα…
Παραταύτα, αυτό το κόστος δεν το επωμίζεται ο ίδιος ο καπνιστής, αλλά κατανέμεται σε όλους τους πολίτες, όπως άλλωστε συνηθίζεται στις δημόσιες δαπάνες. Λόγω των παραπάνω ο καπνιστής δεν μπορεί να λάβει μια ορθολογική και ωφέλιμη απόφαση, επειδή το κράτος έχει διαστρεβλώσει τη συνάρτηση ωφέλειάς του.Δηλαδή είναι σαν να του λέει “Κάπνισε ελεύθερα. Εδώ είμαι εγώ.” Πιο συγκεκριμένα η καμπύλη ωφέλειας του γίνεται πλέον:
U(t)= a* U(smoking)+ b*U(prestige)+ c*U(friends)-d*U(cost)- 0
Συνεπώς ο πολίτης πρέπει πλέον να συγκρίνει 1. την ωφέλεια του από το τσιγάρο, το prestige και τους φίλους έναντι 2. μόνο του άμεσου χρηματικού κόστους (τιμή τσιγάρων).Επομένως, ο πολίτης δεν μπορεί να λάβει υπόψη όλους τους σχετικούς παράγοντες και συνεπώς οδηγείται σε μια απόφαση την οποία δε θα επέλεγε εάν είχε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία στη διάθεση του.
Το χρηματικό κόστος λοιπόν, μπορεί να έχει έναν συμπληρωματικό ρόλο για την αναστολή του καπνίσματος. Πολλοί καπνιστές, ενώ γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες των πράξεών τους για την υγεία τους, συνεχίζουν το κάπνισμα. Επίσης, πολλοί καπνιστές αναφέρουν ότι λόγω της αύξησης της τιμής των τσιγάρων έχουν ελαττώσει σημαντικά τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν ή ακόμα ότι το έχουν κόψει. Επομένως έχοντας δύο κίνητρα (υγεία και οικονομία) οι καπνιστές μπορούν να επιτύχουν αυτό που οι ίδιοι και οι υπόλοιποι επιθυμούν ταχύτερα: να διακόψουν το κάπνισμα.
Φυσικά, τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι πρέπει να μειωθούν οι κρατικές δαπάνες για τα δημόσια νοσοκομεία. Απεναντίας θα πρέπει να αυξηθούν. Αλλά να κατευθύνονται προς τη σωστή κατεύθυνση: Σε θύματα τροχαίων, ατυχημάτων, ασθενείς με σημαντικά κληρονομικά προβλήματα. Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Ας μην προκαλούμε προβλήματα στον εαυτό μας επειδή κάποιος έχει “αναλάβει” να μας θεραπεύσει.
Το κράτος θα πρέπει να τροποποιήσει τη σηματοδότηση ως εξής: “Όλοι οι άνθρωποι οι οποίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας που δεν προκλήθηκαν εκούσια, δικαιούνται πλήρη και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και νοσηλεία.”
Αυτή η ρύθμιση θα ωφελήσει (ειλικρινά) πρώτα απ’ όλα τους καπνιστές, πολλοί από τους οποίους μου έχουν δηλώσει ότι “μακάρι να έκοβα το τσιγάρο”. Θα τους κάνει να νιώσουν ανεβασμένοι ψυχολογικά εφόσον πέτυχαν το στόχο τους. Θα τους γλιτώσει από επίπονες (εκτός από ακριβές) χημειοθεραπείες. Είναι κάτι που όλοι θέλουμε. Δε θέλω να δω τους φίλους μου να χαραμίζονται για το τσιγάρο. Αν πάθουν κάτι, θα πάθω και εγώ.
* Τα στατιστικά στοιχεία αντλήθηκαν από:
1. http://www.emprosnet.gr/topics/health/?EntityID=9a81a5db-1671-4547-b445-544610d34eb6
2. http://www.statistics.gr
