Είναι νύχτα και...
περπατάτε στο δρόμο. Περνάτε μπροστά από ένα στύλο φωτισμού και αυτός ξαφνικά σβήνει. Ένα ρίγος σάς διαπερνά. Μια παρόμοια εμπειρία έχει συμβεί σε πολλούς. Ένας Άγγλος ερευνητής, ο Χίλαρι Έβανς, ειδικός στα ασυνήθιστα φαινόμενα, είναι πεπεισμένος ότι δεν πρόκειται για συμπτώσεις, αλλά για ένα «αυθεντικό φαινόμενο»: μάλιστα δημιούργησε το 1993 μια ομάδα έρευνας, τη SLΙ (Street Lamp Interference, δηλαδή Παρεμβολή στους Στύλους Φωτισμού). Όμως πώς εξηγείται το «φαινόμενο SLI»; Μέχρι τώρα έχουν προταθεί τρεις πιθανές εξηγήσεις.
1) Ενεργειακά πεδία; Κάποιοι πιστεύουν ότι το σβήσιμο οφείλεται σε κάποια μορφή ενέργειας που εκπέμπει το σώμα μας: έντονα συναισθήματα, «αρνητικές» σκέψεις, ηλεκτρισμό...
Ωστόσο, η μοναδική αποδεδειγμένη μορφή ενέργειας που υπάρχει στο ανθρώπινο σώμα είναι αυτή που εισάγεται με την τροφή και την αναπνοή και καταναλώνεται στο περπάτημα και στην εργασία. Δεν υπάρχουν μορφές ενέργειας που ο άνθρωπος μπορεί να εκπέμψει (εκτός από τη θερμική ενέργεια, την οποία εκπέμπει οποιοδήποτε σώμα στους 37°C). Όταν οι πρανοθεραπευτές, οι μυστικιστές ή οι ραβδομάντεις μιλούν για μυστηριώδη ενέργεια που πηγάζει από το σώμα μας είναι απλώς φαντασιοπληξίες· από επιστημονική άποψη, δεν έχει αποδειχτεί ποτέ κάτι τέτοιο. Άλλωστε ο στατικός ηλεκτρισμός παράγεται από την τριβή των υλικών, κυρίως όταν φοράμε συνθετικά ρούχα σε ξηρό περιβάλλον, συνεπώς δεν έχει καμία σχέση η ψυχική κατάστασή μας. Επιπλέον, η ηλεκτρική εκκένωση που παράγεται από το τρίψιμο ενός νάιλον σακακιού δεν μπορεί να αλληλεπιδράσει με τους φανοστάτες, που έχουν ύψος αρκετών μέτρων.
2) Παραφυσικές ικανότητες; Αυτή είναι η πιο συνταρακτική και λιγότερο αληθοφανής εικασία. Σύμφωνα με κάποιους παραψυχολόγους, το μυαλό θα κατάφερνε να προκαλέσει ένα φυσικό φαινόμενο εξ αποστάσεως στους φανοστάτες. Πώς; Δε γνωρίζουμε...
«Η δυνατότητα του μυαλού να επηρεάζει εξ αποστάσεως την ύλη, η ψυχοκίνηση, δεν έχει ακόμα αποδειχτεί», σχολιάζει ο Ρέι Χάιμαν, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Ότζιν του Όρεγκον και ο πιο σημαντικός Αμερικανός ειδικός στην παραψυχολογία. «Όλα τα πειράματα που έγιναν σε αυτόν τον τομέα, από τη δεκαετία του ’30 ως σήμερα, δεν έχουν καταφέρει να αποδείξουν ότι η ψυχοκίνηση υπάρχει στ’ αλήθεια». Ωστόσο, οι αμφιβολίες παραμένουν...
3) Μηχανικό φαινόμενο; «Το γεγονός ότι στο φαινόμενο εμπλέκεται μια ηλεκτρική συσκευή μπορεί να υποδεικνύει μια μηχανική εξήγηση», εικάζει ο Έβανς. Ποια όμως;
Για να απαντήσουμε, πρέπει να εξηγήσουμε τη λειτουργία του στύλου φωτισμού. Οι πιο διαδεδομένοι φέρουν λαμπτήρες νατρίου. Περιέχουν ατμούς νατρίου σε υψηλή πίεση που, όταν ζεσταθούν, παράγουν ενέργεια ακτινοβολίας. Έχουν κιτρινωπό φως, σε αντίθεση με τους πιο ακριβούς και λιγότερο φωτεινούς λαμπτήρες αλογόνου, που έχουν λευκό φως και χρησιμοποιούνται κυρίως σε σημεία για πεζούς.
Κάθε λαμπτήρας νατρίου χρειάζεται 3-4 λεπτά για να ανάψει και έχει μέση διάρκεια ζωής 8.000 ώρες, περίπου 2 χρόνια. Όταν φτάνει στο τέλος της ζωής του, παρουσιάζει μια συμπεριφορά που θα μπορούσε να εξηγήσει το φαινόμενο SLI. Οι πιο παλιοί λαμπτήρες χρειάζονται υψηλότερη τάση σε σχέση με το υπόλοιπο δίκτυο. Γι’ αυτό, στο στάδιο της εκκίνησης η τάση είναι επαρκής, όταν όμως φτάνουν στη μέγιστη φωτεινότητα η απαιτούμενη τάση είναι υπερβολική και σβήνουν. Για να ξανανάψουν, πρέπει να ψυχθούν για λίγα λεπτά. Μετά από αυτό η διαδικασία ξαναρχίζει, μέχρι να αντικατασταθεί ο λαμπτήρας.
Αυτό θα εξηγούσε τα συνεχή σβησίματα. Όμως πώς μπορεί να εξηγηθεί το σβήσιμο όχι ενός αλλά πολλών λαμπτήρων στην ίδια οδό;
Μπορούν να υπάρχουν διάφορες αιτίες. Η πρώτη είναι ότι οι λαμπτήρες αυτών των στύλων έχουν όλοι την ίδια ηλικία και συνεπώς «γερνούν» ταυτόχρονα, προκαλώντας τυχαία σβησίματα. Αν αντίθετα οι λαμπτήρες ενός δρόμου σβήνουν όλοι ξαφνικά, τότε υπάρχει κάποιο πρόβλημα στον ηλεκτρικό πίνακα. Κάθε πίνακας ελέγχει τους λαμπτήρες που υπάρχουν σε ακτίνα 200 μέτρων. Μια λάθος επαφή, ένα βραχυκύκλωμα ή μια βλάβη μπορούν να προκαλέσουν το ταυτόχρονο σβήσιμο των λαμπτήρων που εξαρτώνται από αυτή την κεντρική μονάδα.
Ακόμα, αν η επαφή ανάμεσα στο λαμπτήρα και το ντουί διακοπεί, ακόμα και για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, το φως σβήνει και χρειάζεται κάποια λεπτά, μέχρι να ανάψει ξανά. Και για να διακοπεί η επαφή, ειδικά αν είναι ελαττωματική, αρκεί ακόμα και μια δόνηση, όπως αυτή που παράγει η κλοτσιά ενός παιδιού, ο άνεμος, ακόμα και το πέρασμα ενός ανθρώπου.
Απλές συμπτώσεις; Ωστόσο, για να εξηγηθεί το φαινόμενο, στην τεχνική πλευρά πρέπει να προστεθεί και η ψυχολογική. «Ο νους μας», παρατηρεί ο Χάιμαν, «ελκύεται από τις σημαντικές συμπτώσεις. Πόσες φορές περνάμε κάτω από φανοστάτες και δεν παρατηρούμε ότι παραμένουν αναμμένοι; Όταν ένας σβήσει, όμως, το γεγονός μάς κάνει τόση εντύπωση ώστε είμαστε έτοιμοι να σκεφτούμε μια σχέση αιτίου-αιτιατού. Όπως όταν φτάνουμε στο φανάρι και το βρίσκουμε κόκκινο: μας φαίνεται ότι είναι πάντα κόκκινο όταν βιαζόμαστε, αλλά όταν είναι πράσινο δεν το προσέχουμε καθόλου. Συνεπώς, μόνο αν στο ίδιο άτομο η σύμπτωση επαναληφθεί πολλές φορές, σε διαφορετικές ώρες και με διαφορετικούς στύλους φωτισμού, μπορούμε να μιλάμε για ένα πραγματικό φαινόμενο που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Μέχρι σήμερα, όμως, δεν έχω βρει κανέναν που να μπορεί να παράγει αυτά τα φαινόμενα κατά παραγγελία».
Πιθανώς, λοιπόν, το υποτιθέμενο «φαινόμενο SLI» να είναι το αποτέλεσμα φυσιολογικότατων παραγόντων. Στους οποίους μπορούν να προστεθούν και άλλοι που απλώς δεν έχουν εκτιμηθεί επαρκώς: κάποιοι φανοστάτες που υπάρχουν σε κήπους ή πάρκα έχουν αισθητήρες με υπέρυθρες και ενεργοποιούνται με το πέρασμα ενός πεζού και σβήνουν μόλις φύγει· άλλοι έχουν προγραμματισμένο άναμμα και σβήσιμο μέσω ενός χρονοδιακόπτη... «Εγώ όμως επιμένω ότι αυτό το φαινόμενο έχει άλλη εξήγηση», καταλήγει ο Έβανς. «Όσοι επισημαίνουν αυτά τα επεισόδια είναι εντυπωσιασμένοι από το γεγονός ότι το σβήσιμο συμβαίνει στο πέρασμά τους. Θα μπορούσε να μην είναι απλώς μια σύμπτωση».
Αν, λοιπόν, κάποιος από τους αναγνώστες μας έχει άλλη εξήγηση για αυτό το φαινόμενο, μπορεί να την προτείνει στο e-mail του περιοδικού. Αρκεί να μην πέσει το ρεύμα.
